Wat zijn dieetbehandelingsrichtlijnen?
Dieetbehandelingsrichtlijnen ondersteunen de diëtist bij het evidence-based diëtistisch handelen. Ze zijn gebaseerd op het best beschikbare wetenschappelijke bewijs, aangevuld met praktijkervaring — zogenoemde best practices die in de diëtistische beroepspraktijk als effectief en toepasbaar worden beschouwd.
Een richtlijn biedt een algemeen kader voor de behandeling, maar is geen keurslijf. De diëtist stemt de behandeling altijd af op de persoonlijke situatie, waarden en voorkeuren van de patiënt. Voor elke patiënt wordt daarom een individueel behandelplan opgesteld, waarin naast het professioneel oordeel van de diëtist ruimte is voor wensen en mogelijkheden van de patiënt.
De dieetbehandelingsrichtlijnen bevatten zowel medische achtergrondinformatie om ziektebeelden te begrijpen, als een uitgebreide beschrijving van het diëtistisch onderzoek en praktische aanwijzingen voor het diëtistisch behandelplan. Hierbij sluiten de richtlijnen aan op het diëtistisch zorgproces zoals dat beschreven is in de NVD-richtlijn Diëtistische dossiervoering 2023 (zie nvdietist.nl).
Vanuit haar kennis van de fysiologie en door kritisch redeneren vertaalt de diëtist de informatie uit de richtlijnen naar adviezen passend bij de specifieke pathofysiologische toestand van de patiënt. Dit doet ze aan de hand van kennis, vaardigheden en attitude zoals beschreven in het Beroepsprofiel Diëtist-paramedicus 2023.
De meeste dieetbehandelingsrichtlijnen op deze site richten zich op een aandoening (zoals diabetes mellitus of kanker) of symptoom (zoals hypertensie of slikstoornissen). Er zijn ook dieetbehandelingsrichtlijnen voor specifieke situaties, bijvoorbeeld voor en na bariatrische chirurgie, bij gebruik van sondevoeding of medicatie, en voor adviezen aan gezonde doelgroepen, zoals topsporters of mensen die veganistisch eten.
De dieetbehandelingsrichtlijnen zijn geschreven door en voor diëtisten. De auteurs worden geselecteerd op hun vakinhoudelijke expertise, ervaring met literatuuronderzoek en praktijkkennis van dieetbehandelingen.
Wat is het verschil tussen een richtlijn, protocol en standaard?
De termen richtlijn, protocol en standaard worden vaak door elkaar gebruikt, maar er zijn duidelijke verschillen. Ze hebben gemeen dat ze het handelen van zorgverleners op een systematische, onderbouwde manier beschrijven.
Richtlijn – Wordt meestal landelijk ontwikkeld door beroepsorganisaties en heeft een adviserend karakter. Richtlijnen bevatten aanbevelingen en kernboodschappen, zo veel mogelijk evidence-based. De diëtist beslist zelf of zij deze opvolgt of er gemotiveerd van afwijkt.
Protocol – Wordt lokaal ontwikkeld en beschrijft het handelen veel specifieker dan een richtlijn. Een protocol is vaak gebaseerd op landelijke richtlijnen, maar aangepast aan de lokale situatie.
Standaard – Geeft het minimale niveau van goed handelen weer. De NHG-standaarden voor huisartsen zijn hiervan een bekend voorbeeld.
Hoe komen de dieetbehandelingsrichtlijnen tot stand?
Selectie van thema’s
Een redactie bestaand uit eerstelijns- en tweedelijnsdiëtisten en diëtist-onderzoekers bepaalt de volgorde waarin richtlijnen worden herzien of nieuw ontwikkeld. De behoeften en vragen uit het veld zijn daarbij leidend. Richtlijnen worden idealiter elke vijf jaar herzien, op basis van nieuwe wetenschappelijke inzichten en praktijkervaringen.
Methodologie
De richtlijnen worden ontwikkeld met behulp van een methodologische handleiding die is gebaseerd op die van University Colleges Leuven-Limburg in België. De belangrijkste stappen zijn:
- Afbakening van het onderwerp en de doelgroep
- Formuleren van onderzoeksvragen
- Vaststellen van inclusie- en exclusiecriteria
- Systematisch literatuuronderzoek en rapportage
- Beoordeling van de kwaliteit van de gevonden bronnen
- Selectie van aanbevelingen en kernboodschappen
- Schrijven van de richtlijn en doorlopen van feedbackrondes
Alle informatie wordt vastgelegd in een wetenschappelijk dossier. Tijdens het proces begeleidt een contactredacteur de auteurs. De conceptrichtlijn wordt beoordeeld door een feedbackgroep van deskundige diëtisten en vertegenwoordigers van verwante beroepsgroepen, zoals een huisarts, internist of psychiater. Ook de contactredacteur, een ander lid van de redactie en een wetenschappelijk adviseur beoordelen de richtlijn. Een lid van de Beoordelaarsgroep Diëtistisch ZorgProces en Terminologie (NVD) controleert vervolgens de terminologie en aansluiting bij de Classificaties en Codelijsten Diëtetiek.
Opbouw van de richtlijnen
De richtlijnen volgen de structuur van het Diëtistisch ZorgProces (Beroepsprofiel Diëtist-paramedicus 2023): 1) Aanmelding; 2) Onderzoek; 3) Diagnose; 4) Behandelplan en behandeling; 5) Evaluatie; en 6) Afsluiting.
Op de volgende webpagina’s zijn deze onderdelen terug te vinden:
- (Para)medische gegevens (aanmelding en medisch onderzoek)
- Diëtistische gegevens (diëtistisch onderzoek, ICF-schema* en diëtistische diagnose)
- Dieetbehandelplan (behandelplan en behandeling, evaluatie en afsluiting)
De overige webpagina’s per richtlijn zijn:
- Samenvatting – Hier kan de diëtist snel de belangrijkste kernboodschappen en adviezen opzoeken.
- Verantwoording – Bij recente richtlijnen: een samenvatting van het wetenschappelijk dossier. Bij oudere richtlijnen: vermelding van de leden van de feedbackgroep.
- Geraadpleegde literatuur
- Bijlagen – De meeste richtlijnen bevatten onder meer een checklist waarop de diëtist kan aangeven welke informatie en voorlichtingsmaterialen aan de patiënt zijn verstrekt. Deze checklist is een praktisch hulpmiddel bij de verslaglegging, waarneming of overdracht.
* In de richtlijnen worden gezondheidsproblemen en persoonlijke of externe factoren beschreven met termen uit de ICF-diëtetiek (International Classification of Functioning, Disability and Health – diëtetiek).
Kwaliteitscriteria
De redactie hanteert duidelijke kwaliteitscriteria. De belangrijkste eis is dat elke richtlijn gebaseerd is op onderzoek met de hoogste bewijskracht. De auteurs starten altijd met het beoordelen van bestaande richtlijnen en/of andere Point of Care evidence-based practice-bronnen (POC). Een POC bron is een praktijkgerichte bron die helder en snel toegankelijk voor de zorgverlener is, regelmatig wordt geüpdatet en evidence-based informatie aanbiedt in hapklare broken. Pas als in die bronnen geen (volledige) antwoord gevonden wordt op de onderzoeksvragen, zoeken zij verder in systematische reviews, en nog later in andere bronnen, zoals individuele studies. Als er onvoldoende literatuur beschikbaar is, worden indien beschikbaar expertopinies of best practices gebruikt, met een duidelijke vermelding in de tekst.
Elke richtlijn wordt geschreven door minimaal twee auteurs, waarvan minstens één auteur met landelijke of specialistische expertise. Er wordt gewerkt op basis van een methodologisch handleiding en de gevolgde methode wordt beschreven en in een verantwoording aan de richtlijn toegevoegd. Daarin staan ook alle betrokkenen (o.a. auteurs en feedbackgroepleden) vermeld. Tot slot staat bij elke richtlijn wanneer die is verschenen en binnen welke termijn die wordt herzien.
Taalgebruik
Om te zorgen dat de richtlijnen niet alleen wetenschappelijk onderbouwd, maar ook praktisch bruikbaar zijn, wordt veel aandacht besteed aan helder taalgebruik en een herkenbare opbouw.
In de richtlijnen wordt met ‘zij/haar’ naar de diëtist verwezen en met ‘hij/zijn’ naar de patiënt. Waar vrouwelijke vormen staan, kunnen uiteraard ook mannelijke of genderneutrale varianten worden gelezen – en omgekeerd.